Alternatywne metody rozwiązywania sporów

Negocjacje polegają na wzajemnym ustaleniu płaszczyzn porozumienia oraz stopnia rozbieżności co pozwala określić obszar konfliktu. Następnie strony rozważają możliwość i sposoby rozwiązania sporu w sposób, który byłby satysfakcjonujący dla obu stron. Negocjacje są sposobem rozwiązania sporu wyprzedzającym ewentualne postępowanie mediacyjne czy arbitraż.

Zarys postępowania mediacyjnego wygląda w następujący sposób:

• Wszczęcie postępowania mediacyjnego
Wszczęcie postępowania mediacyjnego rozpoczyna się od złożenie wniosku o mediację przez stronę sporu bądź przez skierowanie sprawy do mediacji postanowieniem sądu w przypadku wyrażenia na to zgody przez obie strony sporu. Wszczęcie postępowania mediacyjnego następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

• Faktyczny przebieg mediacji
W trakcie trwania tej fazy mediator wyjaśnia stronom istotę mediacji, przeprowadzenie rozmów ze stronami zarówno na osobności jak i konfrontując ich stanowiska.

• Ustalenia końcowe
Ustalenie konsensusu w sprawie satysfakcjonującego dla obu stron, a następnie przygotowanie pomocy mediatora ugody i sporządzenie protokołu z mediacji, które jest możliwe do zaakceptowania dla obu stron. Podpisana przez strony sporu ugoda, zatwierdzona przez Sąd nadaniem klauzuli wykonalności, podlega wykonaniu w drodze egzekucji i ma moc prawną ugody zawartej przed sądem wywołuje pełnię skutków procesowych i materialnoprawnych.

• Arbitraż
Arbitraż polega na rozstrzyganie sporów przez organ, który nie jest sądem państwowym, a którego kompetencja do rozstrzygania sporu ma swe źródło w umowie stron.

Sądy polubowne rozstrzygają spory z zakresu zarówno praw majątkowych jak i niemajątkowych oraz praw wynikających ze stosunku z zakresu prawa pracy.

Strony stosunku cywilnoprawnego mogą zawrzeć w umowie klauzulę kontraktową przewidującą, że w przypadku zaistnienia w przyszłości sporu między stronami sąd polubowny będzie właściwym do rozstrzygania sporu. Zapis na sąd polubowny może również przyjąć formę odrębnej umowy związanej z umową materialnoprawną.

W umowie może zostać wskazany stały sąd polubowny (np. Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie) bądź też sąd polubowny ad hoc powołany do rozstrzygnięcia konkretnego sporu. Stały sąd polubowny jest trwale istniejącym zespołem osób powołanych do rozpoznawania określonych spraw z listą własnych arbitrów. Sądy ad hoc natomiast strony powołują w umowie. Można w takiej umowie wskazać liczbę arbitrów, określić zakres ich działania, sposób powołania. W przypadku odrębnej umowy należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć w przyszłości.

Jeśli strony w umowie nie określą ilości arbitrów wówczas powoływany jest trzyosobowy skład sądu. Sąd polubowny, co do zasady, nie jest związany przepisami postępowania cywilnego oznacza to, że może prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy w granicach obowiązujących przepisów ustawy.

Właściwe postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się od wniesienia pozwu w wyznaczonym przez sąd polubowny terminie, pozwany, podobnie jak w tradycyjnym postępowaniu cywilnym, ma prawo wnieść odpowiedź na pozew.

Wyrok sądu polubownego powinien być sporządzony na piśmie i podpisany przez arbitrów, którzy go wydali. Jeżeli wyrok jest wydany przez sąd polubowny rozpoznający sprawę w składzie trzech lub więcej arbitrów, wystarczą podpisy większości arbitrów z podaniem przyczyny braku pozostałych podpisów. Wyrok sądu polubownego jest ostateczny i co do zasady nie przysługuje od niego odwołanie. Zarówno wyrok sądu polubownego, jak i ugoda przed nim zawarta mają moc prawną wyroku wydanego przez sąd powszechny bądź ugody sądowej po uznaniu ich przez sąd powszechny albo po stwierdzeniu przez taki sąd ich wykonalności.

Możliwość zaskarżenia wyroku sądu polubownego możliwa jest tylko w sytuacjach przewidzianych w kodeksie w następujących sytuacjach:

a) gdy brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny był nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,

b) strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw,

c) wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu. Jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres. Przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu,

d) nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony,

e) wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony,

f) w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu,

g) według ustawy spór nie mógł być rozstrzygnięty przez sąd polubowny,

h) wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego należy wnieść w terminie trzech miesięcy od jego dnia doręczenia, do sądu, który byłby właściwy do rozpoznania sporu, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny, a w przypadku spraw należących do właściwości sądów gospodarczych - do właściwego sądu gospodarczego.

Na marginesie należy zaznaczyć że za ugodową formę rozwiązywania sporów, nienależącą do ADR, można uznać również zawezwanie do próby ugodowej.

Przed wniesieniem pozwu strony mogą zwrócić się do sądu o przeprowadzenie postępowania pojednawczego. Sądem właściwym do wniesienia wniosku będzie sąd ogólnie właściwy dla przeciwnika jeszcze przed wytoczeniem powództwa.Zawezwanie nie musi spełniać wymogów formalnych przewidzianych dla pisma procesowego należy w nim jedynie opisać zwięźle stan sprawy. Skutki wniesienia wniosku są tożsame z wniesieniem pozwu np. przerwaniu ulega bieg terminów przedawnienia.

Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie 1 sędziego. Stawiennictwo nie jest obowiązkowe jednakże należy pamiętać, że w przypadku, gdy wzywający nie stawi się na posiedzenie, sąd, na żądanie przeciwnika, może nałożyć na niego obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową. W przypadku natomiast, gdy wezwany nie stawi się bez usprawiedliwienia na posiedzenie, sąd na żądanie wzywającego, który następnie wniósł pozew w tej sprawie, uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym postępowanie w tej sprawie. Jeżeli w trakcie postępowania pojednawczego zostanie zawarta ugoda, jej osnowę wciąga się do sporządzanego protokołu. Ugodę podpisują obie. Zawarta w ten sposób ugoda stanowi tytuł egzekucyjny. Ugoda sądowa co do zasady może być zawarta w każdym stanie sprawy.

Ewa Ługowska

aplikant radcowski, Gregorowicz-Ziemba Krakowiak Gąsiorowski Kancelaria Prawna