Polska "dobiega"...

Unijne kryteria konwergencji z Maastricht zostały wyznaczone arbitralnie w roku 1992. Ze względu na to, że po ustanowieniu Unii Gospodarczo-Walutowej państwa członkowskie pozbawione zostały jednego z narzędzi wpływania na sytuację gospodarczą - polityki monetarnej, która została poddana kontroli Europejskiego Banku Centralnego - konieczne było ustanowienie reguł, które wykluczyłyby efekty polityki fiskalnej, prowadzonej przez niektórych członków Unii, mające negatywny wpływ na sytuację gospodarczą partnerów.

Unia wymaga

Traktat z Maastricht zakłada, że państwa przystępujące do Unii Gospodarczo-Walutowej zobowiązane są do spełnienia 5 kryteriów: stopy procentowej (nie wyższej niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższych długoterminowych stopach procentowych w Unii), inflacji (w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższej niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w UE), kursu walutowego (w ciągu 2 lat poprzedzających akcesję kraju do UGW dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15 proc.) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewaluacji bądź dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju UE), deficytu budżetowego (nieprzekraczającego 3 proc. PKB danego kraju) i długu publicznego (nieprzekraczający 60 proc. danego kraju).

Skąd się to wzięło?

Ograniczenie wielkości długu publicznego do wysokości 60 proc. PKB wynikało przede wszystkim z faktu, że był to średni poziom długu obserwowany w tym roku w krajach Unii Europejskiej. Ograniczenie deficytu do 3 proc. wartości PKB gwarantowało utrzymanie w długim okresie długu publicznego na poziomie niezmienionym. Należy jednak zauważyć, iż wartość 3 proc. PKB była również w przybliżeniu wartością inwestycji sektora rządowego (Niemcy), co oznacza, że przyjęty próg zgodny jest ze złotą regułą finansów (wydatki budżetu państwa powinny być finansowane z bieżących dochodów). Jako dodatkowe kryterium podaje się także niezależność banku centralnego danego kraju.

Co zmienić, jak zmienić?

W ciągu ostatnich kilku lat coraz częściej można było spotkać się z opiniami, że kryteria konwergencji, dotyczące deficytu i długu, nie są ustalone odpowiednio. Dyskusja ta jest wynikiem obserwowanej w okresie ostatnich kilku lat recesji. Recesja wpłynęła na zmniejszenie dochodów budżetów państw unijnych, powodując coraz większe trudności z wypełnieniem kryteriów.

Dotychczas zaproponowanych zostało wiele koncepcji zmian kryteriów konwergencji, wśród nich:

1. Skoncentrowanie uwagi na deficycie strukturalnym (jest to wielkość deficytu wynikająca z kształtu polityki fiskalnej; można uznać, że jest to wartość deficytu przy założeniu, że PKB kształtuje się raczej na stałym - potencjalnym - poziomie niż na deficycie cyklicznym (jego wahania uzależnione są od czynników niezależnych od polityki fiskalnej - głównie od wahań cyklicznych, zatrudnienia i bazy podatkowej), jednakże problematyczne wydaje się tu oszacowanie deficytu strukturalnego.

2. Zastosowanie złotej reguły finansów mówiącej, iż wydatki budżetu państwa powinny być finansowane z bieżących dochodów, a zatem wielkość pożyczek rządowych nie powinna przekraczać wielkości rządowych nakładów netto na środki trwałe - zasadę tę można tłumaczyć faktem, iż nakłady na środki trwałe można uznać za inwestycję (np. nakłady na infrastrukturę z pewności przyczynią się do wzrostu PKB), a tym samym przyczynią się do zwiększenia w przyszłości wpływów z podatków). Zasada ta wydaje się trudna do wprowadzenia, głównie z powodu trudności w wyodrębnieniu nakładów inwestycyjnych, jak również z powodu trudności w oszacowaniu wartości nakładów netto.

3. Ograniczenie kryteriów dotyczących finansów publicznych wyłącznie do kryterium długu - państwa mające dług publiczny na odpowiednim poziomie nie zostałyby objęte procedurami sankcyjnymi. Problematyczna jest jednak ocena, jaki poziom długu należy uznać za odpowiedni.

4. Wprowadzenie systemu pozwoleń na emisję długu, który polegałby na określeniu przez Radę UE oraz Komisję wysokości deficytu budżetowego dla wszystkich krajów unijnych, natomiast poszczególne państwa mogłyby nabywać, jak również zbywać, prawo do emisji długu. System ten najprawdopodobniej doprowadziłby jednak do nadmiernych deficytów państw znajdujących się w recesji, które kupowałyby pozwolenia od państw, u których obserwowane było ożywienie gospodarcze.

5. Ustanowienie organu odpowiedzialnego za określenie wielkości deficytu dla każdego z państw indywidualnie. Decyzje podejmowane byłyby na podstawie sytuacji ekonomicznej państwa oraz stopnia zagrożenia wynikającego z nadmiernego przyrostu długu publicznego. Decyzja ta jednak ze względów politycznych jest trudna do zrealizowania.

Polska "dobiega"

Opierając się na tzw. programie konwergencji, nadesłanym w maju przez polski rząd, Rada UE zaleciła, aby sprowadzić deficyt finansów publicznych Polski poniżej 3 proc. PKB w 2007 r. Pozwoliłoby to Polsce przystąpić do strefy euro w 2009 r. Komisja ocenia, że założenia makroekonomiczne leżące u podstaw projektu polskiego budżetu państwa na rok 2005 są wiarygodne i że spodziewane skutki zakładanych posunięć wystarczą, aby osiągnąć wskaźnik deficytu finansów publicznych na poziomie 3,9 proc. PKB. W 2006 r. deficyt ma szansę zejść do 3,1 proc.

W całym rozpatrywanym okresie zadłużenie publiczne nie powinno utrzymać się poniżej 60 proc. PKB, czyli pułapu zalecanego kandydatom do strefy euro.