Samorząd kontrolowany

Wszystko wskazuje na to, że rozpoczyna się emocjonująca dyskusja nad przyszłym kształtem samorządu zawodowego w Polsce. W Ministerstwie Pracy przygotowany został projekt wprowadzający zupełnie nowe zasady funkcjonowania zawodów zaufania publicznego i innych, dla których zostały utworzone samorządy. Podstawową cechą nowego systemu ma być scentralizowany nadzór ministra spraw wewnętrznych i administracji, któremu przyznane zostaną bardzo silne uprawnienia. Zdaniem przedstawicieli samorządu silne do tego stopnia, że właściwie przekreślające ideę samorządności w Polsce.

Ministerstwo twierdzi, że w funkcjonowaniu istniejących już korporacji zawodowych dostrzegalne są nieprawidłowości związane z monopolizacją usług i wzrostem kosztów ich świadczenia, brakiem rynkowej weryfikacji standardu ich świadczenia, słabością kontroli samorządowej, ograniczaniem możliwości wchodzenia do zawodu młodych oraz źle rozumianym solidaryzmem zawodowym i tolerowaniem nieetycznych zachowań członków korporacji zawodowych.

Gdyby projekt ustawy o sprawowaniu przez samorządy zawodowe pieczy nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego oraz o nadzorze nad działalnością samorządu zawodowego wszedł w życie w obecnym brzmieniu, minister spraw wewnętrznych i administracji zostałby wyposażony nie tylko w uprawnienie do żądania wyjaśnień i uczestnictwa w posiedzeniach organów poszczególnych samorządów, ale i prawo stwierdzania nieważności uchwał samorządu sprzecznych z prawem oraz ich wstrzymywania.

Od takich rozstrzygnięć przedstawiciele samorządu mogliby się odwoływać do sądu administracyjnego, jednak do czasu wydania przez sąd orzeczenia wykonalność uchwały byłaby zawieszona. Problem w tym, że w niektórych ustawach samorządowych istnieją już rozwiązania gwarantujące innym ministrom możliwości nadzorowania działalności poszczególnych zawodów. Ponieważ w projekcie nie ma jeszcze przepisów przejściowych, nie wiadomo, czy kompetencje MSWiA i resortów ?branżowych? nie będą się dublowały.

Faktem jest, że całościowy nadzór nad działalnością samorządów zawodowych w Polsce właściwie nie istnieje, podobnie jak ustawowa definicja pojęcia zawodu zaufania publicznego. Tymczasem w ostatnich latach daje się zaobserwować tendencja do tworzenia samorządów dla zawodów, które jeszcze do niedawna działały zupełnie niezależnie.

Przynależność do samorządu zawodowego jest obowiązkowa. Jednocześnie istnienie samorządu wiąże się z koniecznością uzyskania uprawnień do wykonywania określonego zawodu, które nadawane są właśnie przez przedstawicieli odpowiedniego samorządu.

W projekcie przewiduje się wprawdzie, że wolność podejmowania i wykonywania zawodu zaufania publicznego, w tym swoboda wyboru formy wykonywania zawodu oraz podejmowania i wykonywania czynności należących do czynności zawodowych takiego zawodu mogą być ograniczone jedynie w drodze ustawy, jeżeli przemawiają za tym interes publiczny lub szczególne cechy danego zawodu.

Swobodę taką gwarantuje już jednak Konstytucja i obowiązujące Polskę konwencje międzynarodowe, a liczba osób wykonujących zawody zaufania publicznego od wielu lat właściwie nie zmienia się.